Bán Hạ

Bán hạ, công dụng cây bán hạ, địa chỉ bán bán hạ

Tên khoa học (Rhizoma Pinelliae Ternatae)

Tên khác: Củ chóc, nam tinh, ba chìa, bán hạ ba thùy.

Tên vị thuốc: Bán hạ

Đặc điểm chung

Cây bán hạ nam phân bố nhiều ở Trung Quốc, cây mọc hoang và trồng làm dược liệu. Nhân dân Trung Quốc coi bán hạ nam được sản xuất ở các tỉnh Hồ Bắc, Hồ Nam, An Huy, Sơn Đông có chất lượng tốt nhất. Ở Việt Nam, bán hạ nam mọc hoang ở nhiều nơi. Tại Hưng Yên, nhân dân đã tiến hành trồng bán hạ nam lấy dược liệu.

Bán hạ nam là loại thân thảo, sống lâu năm, cao khoảng 20 – 30 cm. Củ hình tròn cầu hoặc tròn dẹt. Lá mọc từ củ, có cuống dài, về mùa xuân cây mọc 1 – 2 lá, dài 3 – 33 cm, lá đơn chia làm 3 thùy, tùy theo tuổi cây mà lá mọc có khác nhau về hình dạng, cuống lá dài, lá màu xanh, nhẵn bóng không có lông, lúc cây còn nhỏ lá đơn, hình trứng hay hình tim, đuôi nhọn mép lá nguyên hoặc hơi có làn sóng, gốc lá hình mũi tên, cây 2 – 3 năm tuổi lá có 3 thùy, hình bầu dục hay hình kim phình giữa, hai đầu nhọn. Cây 2 – 3 năm tuổi mới có hoa, hoa hình bông nở vào đầu mùa hạ, hoa có bao lớn, bao màu xanh, hoa cái mọc ở phía dưới, màu xanh nhạt, hoa đực mọc ở bên trên, màu trắng, đài nhỏ. Quả mọng hình bầu dục, dạng trứng.

Bán hạ nam là cây có khả năng thích ứng rộng, có thể trồng ở cả 3 vùng khí hậu đồng bằng, trung du và miền núi dưới 1.000 m. Cây phát triển tốt ở nơi có nhiệt độ trung bình từ 15 – 30^oC. Lượng mưa hàng năm 1.000 – 1.500 mm.

Đất trồng thích hợp là đất phù sa pha cát, ở nơi cao ráo, dễ thoát nước, đất rừng mới khai hoang đều thích hợp. Đất trồng có pH từ 6,0 – 8,0. Ở các loại đất trồng khác bán hạ nam vẫn phát triển được, thậm chí bán hạ nam mọc hoang nhiều nơi ở nước ta, những nơi ẩm ướt và có bóng mát vào mùa hè.

Bộ phận sử dụng: Phần thân củ.

Cây thuốc được trồng nhiều ở trung quốc, hiện nay việt nam chủ yếu nhập khẩu bán hạ khô của trung quốc để làm dược liệu

Bán Hạ dùng làm thuốc được ghi đầu tiên trong sách Bản kinh là thân rễ phơi hay sấy khô của nhiều loại Bán hạ khác nhau đều thuộc họ Ráy (Araceae). Bán hạ Trung quốc có tên thực vật học là Pinellia ternata (Thunb) Breiter hay Pinellia tuberifera Tenore.

Bán Hạ Việt nam gồm những cây Typhonium divancatum L. Arum trilobatum (Lour), Typhonium trilobatum (Schott).

Cây bán hạ Trung quốc mọc khắp nước Trung quốc từ Bắc chí nam, nhiều nhất dọc các tỉnh dọc lưu vực sông Trường giang như Tứ xuyên, Hồ bắc, Giang tô.

Cây Bán Hạ Việt nam cũng mọc khắp nơi trong nước, còn mọc tại các nước Ấn độ, Campuchia, Lào, Indonexia, Malaxia, Nam Trung quốc, Nhật bản.

Cây Bán hạ đào nhổ về, bỏ vỏ ngoài và rễ con, rửa sạch, phơi khô là Bán hạ sống (sinh Bán hạ), Bán hạ sống có độc phải bào chế mới dùng.

Các cách bào chế:

Bán Hạ sống ngâm nước cho đến khi cắn chỉ có vị hơi tê cay rồi bỏ vào chỏ nấu với gừng tươi và Bạch phàn cho đến nước trong lấy ra phơi chỗ râm (âm can) cho khô cắt lát gọi là Khương Bán hạ. Cứ 1 kg Bán hạ cho thêm 50g phèn chua và 300g gừng tươi giã nhỏ, thêm nước vào cho ngập, ngâm trong 24 giờ lấy ra rửa sạch, đồ cho chín thái mỏng. Lại tẩm nước gừng (cứ 1kg Bán hạ thêm 150g gừng tươi giã nát thêm ít nước), vắt lấy nước cho Bán hạ vào ngâm 1 đêm, lấy ra sao vàng để dùng. Nếu sinh Bán hạ sau khi ngâm như Khương Bán hạ, cho vào nước sắc Cam thảo và Thạch Khôi trộn đều, ngâm cho đến khi không còn ruột trắng, phơi khô chỗ râm (âm can) gọi là Pháp Bán hạ.

Lấy sinh Bán Hạ ngâm cho đến khi cho vào miệng không thấy tê cay nữa, phơi khô (âm can) rồi nấu với Bạch phàn, cắt lát phơi khô là Thanh Bán Hạ.

Lấy Pháp Bán hạ tẩm Trúc lịch âm can gọi là Trúc lịch Bán hạ.

Lấy Bán hạ sống đã ngâm và phơi khô tán thành bột mịn trộn với nước gừng và bột mì cho đều để lên men chế thành Bán hạ khúc.

Tính vị qui kinh:

Bán hạ vị cay ấm có độc, qui kinh Tỳ Vị Phế.

Theo các sách thuốc cổ:

• Sách Bản kinh: Cay bình.
• Sách Danh y biệt lục: sống: hơi hàn; chín: có độc.
• Sách Dược tính bản thảo: rất độc (hữu đại độc).
• Sách Lôi công bào chế dược tính giải: nhập 3 kinh Phế Tỳ Vị.
• Sách Bản thảo hội ngôn: nhập thủ dương minh, thái âm, thiếu âm kinh.
• Sách Bản thảo kinh sơ: nhập túc thái âm, dương minh, thiếu dương, thủ thiếu âm kinh.

Thành phần chủ yếu:

Coniine, protoanemonin, homogentisic acid, nicotine, aspartic acid, glutamic acid, arginine, beta-sitosterol, cholesterol.

Theo sách Trung dược học: Bán Hạ có alkaloid, cholesterol thực vật, nhiều loại amino acid, saponin, protein Bán hạ 1, chất kích thích. Bán hạ Trung quốc, theo Lý Thừa Cố(1960, Trung quốc dược dụng thực vật đồ giám) có ít tinh dầu 0,003 - 0,013%, một chất alkaloid, ancol, chất cay, phytosterol, dầu béo, tinh bột, chất nhày.

Tác dụng bán hạ dược lý:

+ Tác dụng cầm nôn: Bán hạ chế thành hoàn và nước sắc Bán hạ có tác dụng cầm nôn. Cao lỏng Bán hạ, bột Bán hạ (chế với nhiệt độ cao) cũng có tác dụng cầm nôn. Nhưng Bán hạ sống ngược lại, lại có tác dụng gây nôn (Trung Dược Học).

+ Tác dụng giảm ho: Nước sắc Bán hạ cho mèo được gây ho nhân tạo uống, có tác dụng giảm ho nhưng kém Codein. Thuốc cũng có tác dụng giảm ho nếu chích vào tĩnh mạch. Chế phẩm của Bán hạ cho thỏ uống, có tác dụng làm giảm bớt tiết nước miếng do chất Pilocarpine. Chế phẩm của Bán hạ cho chuột cống được gây bụi phổi uống, kết quả phân tích tế bào chứng minh thuốc có tác dụng làm chậm quá trình bệnh. Cho dùng thuốc càng sớm, kết quả càng tốt (Trung Dược Học).

+ Bán hạ có tác dụng giải độc đối với trường hợp nhiễm độc Strychnin và Acetycholin (Trung Dược Học).

+ Protein Bán hạ với liều 30mg/kg đối với chuột nhắt, có tác dụng chống việc có thai sớm. Bán hạ sống ngâm kiệt có tác dụng chống rối loạn nhịp tim đối với súc cật thực nghiệm (Trung Dược Học).

+ Cồn loãng hoặc nước ngâm kiệt Chưởng diệp Bán hạ (Pinellia pedatisect Schott) có tác dụng ức chế rõ rệt đối với ung thư và tế bào Hela trên súc vật thí nghiệm (Trung Dược Học).

+ Thành phần độc của Bán hạ khó hòa tan trong nước, còn thành phần có tác dụng cầm nôn và giảm ho có thể hòa vào nước nóng. Thành phần có độc không bị phá hủy bởi nước Gừng đơn độc mà bị Bạch phàn (Phèn chua) làm cho hết độc (Trung Dược Học).

Độc tính:

Liều LD50 của Bán hạ sống chích vào màng bụng chuột là 13g/kg. Bán hạ sống uống quá liều dễ bị ngộ độc. Ăn Bán hạ sống miệng lưỡi có cảm giác tê. Uống liều lớn làm cho miệng và họng có cảm giác tê, cay mạnh, ngứa, nóng bỏng, sưng, tiết nước miếng, muốn nôn, nôn, nói ngọng, khan tiếng, miệng há ra khó. Trường hợp nặng sẽ bị nghẹt thở, khó thở dẫn đến tử vong (Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược).

Tác dụng dược lý:

A.Theo Y học cổ truyền:

Bán Hạ có tác dụng: táo thấp hóa đàm, giáng nghịch cầm nôn (chỉ ẩu), tiêu bỉ tán kết.

Chủ trị các chứng: thấp đàm, hàn đàm thượng xung gây động phong, đàm trọc hung tý, hàn ẩm ẩu thổ, vị hư ẩu thổ, vị nhiệt ẩu thổ, nhâm thần ẩu thổ (nôn thai nghén), chứng kết hung, mai bạch khí (chứng đau đầu tức ngực, chứng như vướng ở họng lúc nuốt), chứng anh lựu đàm hạch.

B.Kết quả nghiên cứu dược lý hiện đại: bán hạ

1. Thành phần độc của Bán hạ khó hòa tan trong nước, còn thành phần có tác dụng cầm nôn và giảm ho có thể hòa tan vào nước nóng. Thành phần có độc không bị phá hủy bởi nước gừng đơn độc mà bị Bạch phàn làm hết độc.
2. Bán hạ chế thành hoàn và nước sắc Bán hạ có tác dụng cầm nôn. Cao lỏng Bán hạ, bột Bán hạ (đã được chế với nhiệt độ cao) cũng có tác dụng cầm nôn. Nhưng Bán hạ sống ngược lại có tác dụng gây nôn.
3. Nước sắc Bán hạ cho mèo được gây ho nhân tạo uống có tác dụng giảm ho nhưng kém. Thuốc cũng có tác dụng giảm ho nếu chích tĩnh mạch. Chế phẩm của Bán hạ cho thỏ uống làm giảm bớt tiết nước bọt do pilocarpine. Chế phẩm của thuốc cho chuột cống được gây bụi phổi (pneumosilicosis) uống, kết quả phân tích tế bào chứng minh thuốc có tác dụng làm chậm quá trình bệnh, cho thuốc càng sớm càng có kết quả tốt.
4. Bán hạ có tác dụng giải độc (antidotal) đối với nhiễm độc strychnine và acetylcholin.
5. Protein Bán hạ với liều 30mg/kg đối với chuột nhắt có tác dụng chống có thai sớm (tảo dựng). Thuốc ngâm kiệt Bán hạ sống có tác dụng chống rối loạn nhịp tim trên súc vật thực nghiệm.
6. Cồn loãng hay nước ngâm kiệt Chưởng diệp Bán hạ (pinellia pedatisect Schott) có tác dụng ức chế rõ rệt đối với k và tế bào Hela trên súc vật thí nghiệm.
7. Độc tính: Liều LD50 của Bán hạ sống chích màng bụng đối với chuột là 13g/kg. Bán hạ sống uống quá liều dễ ngộ độc. Ăn Bán hạ sống mồm lưỡi có cảm giác tê chích. Liều lớn gây cho mồm họng cảm giác tê cay mạnh ngứa, nóng bỏng, sưng, tiết nước bọt, buồn nôn, nói không rõ, khàn giọng, há mồm khó, trường hợp nặng sẽ ngạt thở, khó thở dẫn tới tử vong.

Ứng dụng lâm sàng: bán hạ

1.Trị k cổ tử cung: dùng loại Chưởng diệp Bán hạ (Rhizoma pinelliae pedatisectae) chế thành lát mỏng (ngày 3 lần tổng liều 60g Bán hạ sống hoặc viên đạn (mỗi viên 50g, ngày đặt vào cổ tử cung 1 lần), viên thỏi (mỗi thỏi có 5 - 7,5g thuốc sống, nhét vào cổ tử cung ngày 1 lần). Đã trị k cổ tử cung gồm các giai đoạn 247 ca, kết quả khoi û trước mắt 63 ca, kết quả tiến bộ tốt 84 ca, có kết quả 44 ca, tỷ lệ có kết quả chung 77,33% (báo cáo của Bệnh viện Phụ sản trực thuộc Học viện Thượng hải số 1, Báo Y học Thượng hải 1978,1:13).

2.Trị nôn thai nghén: dùng bột Sơn dược uống và Thanh Bán hạ mỗi thứ 30g, dùng lửa nhỏ (văn hỏa), sắc Bán hạ 45 phút, bỏ xác cho bột Sơn dược vào đun sôi 3 - 4 lần rồi cho đường đủ ngọt, ngày uống 1 thang, sau đó tùy chứng gia thuốc. Đã trị 18 ca đều khỏi (Trần Triệu, Trung y tạp chí Giang tô 1987,3:16).

3.Trị lóet cổ tử cung: lấy Bán hạ sống nghiền bột rây, lúc dùng lấy miếng bông có cột sợi chỉ tẩm thuốc đặt vào chỗ đau áp sát vào chỗ lóet, 24 giờ sau tự lấy ra, mỗi tuần 1 - 2 lần, 8 lần là 1 liệu trình. Đã theo dõi 1347 ca, tỷ lệ có kết quả là 97,18%, tỷ lệ khỏi 44,77% (Hồ khanh Phát, Báo Trung Y Thiểm tây,1984,5:14).

4.Trị viêm tuyến vú cấp: dùng Bán hạ tươi rửa sạch bỏ vỏ ngoài, mỗi lần nhét vào lỗ mũi cùng bên hoặc khác bên vú đau trong 1 - 2 giờ, ngày 1 lần. Theo dõi 40 ca, kết quả khỏi 36 ca, tỷ lệ khỏi 90% (Ngô Thanh Thiện, Học báo của Học viện Trung y An huy 1984, 2: bìa 4).

5.Trị viêm hạch lâm ba cổ mạn tính: dùng Bán hạ 50g sấy khô tán bột mịn dùng. Lấy bột Bán hạ sống 3 phần, bột mì 1 phần trộn đều, cho thêm nửa thìa dấm lâu năm và nước sôi trộn đều, mỗi tối một lần đắp vùng viêm sáng lấy ra, 5 - 7 lần là một liệu trình. Đã theo dõi 30 ca, kết quả tốt (Lý hóan Hoa, Báo Y học đại chúng 1984,8:43).

6.Trị ho trong chứng cảm phong hàn:

• Nhị trần thang (Hòa tễ cục phương): Chế Bán hạ, Phục linh, 3g Trần bì đều 10g, Cam thảo 3g, sắc nước uống.

7.Trị chứng rối loạn tiêu hóa: bụng đầy tức, sôi bụng, nôn tiêu chảy.

• Bán hạ tả tâm thang (Thương hàn luận): Bán hạ chế 10g, Can khương 5g, Hoàng cầm 10g, Hoàng liên 3g, Đảng sâm 10g, Chích thảo 3g, Đại táo 3 quả sắc uống.

8.Giới thiệu kinh nghiệm dùng Bán hạ sống: Nghiêm Đức Thanh cho rằng sách Thương hàn luận có 43 bài thuốc dùng Bán hạ trong đó 37 bài thuốc uống, 6 bài dùng ngoài đều dùng Bán hạ sống không nói đến bào chế. Các y gia đời sau thấy Bán hạ táo là có độc nên mới chế Bán hạ. Chế có giảm độc nhưng hiệu lực của thuốc cũng giảm. Độc tính của Bán hạ đun nóng cũng mất nhiều nên chủ trương sắc Bán hạ lâu, khoảng 30 phút và thêm Gừng tươi, nên dùng thuốc cần chú ý phối ngũ (Vương kiến Dũng, Tạp chí Trung y Triết giang 1985,5:196).

Liều lượng thường dùng và chú ý:

• Liều: 5 - 10g sắc uống hoặc cho vào thuốc hoàn, tán. Dùng ngoài lượng vừa đủ, nhưng cũng có học giả lúc cần dùng đến 60g. Thầy thuốc ôn bệnh Ngô Cúc Thông có câu: " Chất lượng giáng nghịch, nhị lượng an miên".
• Tùy từng loại Bán hạ chế mà chọn dùng đối với bệnh thích hợp:

+ Thanh Bán hạ: bớt táo cay chuyên hóa thấp đàm nên dùng cho bệnh nhân cơ thể hư nhược đàm nhiều, hoặc trẻ em thực tích đàm trệ, bệnh nhẹ.

+ Pháp Bán hạ: chuyên táo thấp hòa vị, dùng tốt cho bệnh nhân tỳ hư thấp trệ, tỳ vị bất hòa.

+ Trúc lịch Bán hạ: tính ôn táo giảm rất nhiều, dùng tốt cho chứng nôn do vị nhiệt hoặc do phế nhiệt do đàm vàng dính hoặc chứng hóa thấp kiện tỳ, tiêu thực chỉ tả, nên dùng trị chứng tỳ vị hư nhược thấp trở thực trệ.

• Bán hạ phản Ô đầu, không nên dùng chung.
• Cấp cứu trúng độc Bán hạ: Ngoài việc theo các nguyên tắc cấp cứu nhiễm độc thuốc, có thể dùng 1 - 2% tannic acid rửa bao tử, cho uống lòng trắng trứng gà, giấm loãng hoặc nước chè (trà) đậm. Cũng có thể dùng giấm loãng 30 - 60ml gia ít nước gừng uống hoặc ngậm nuốt từ từ. Cũng có thể dùng gừng tươi gia đường sắc uống. Kết hợp các phương pháp cấp cứu triệu chứng.

Địa chỉ bán bán hạ, nơi bán cây bán hạ uy tín

Cây bán hạ người ta thu hoạch sau đó sấy khô để sử dụng trong các bài thuốc, bán hạ  thường nhập từ trung quốc hàng đảm bảo chất lượng

Mua bán hạ ở đâu tốt

Bán hạ được thu hoạch sau đó được đóng gói để bảo quản, hiện tại chúng tôi đóng gói túi 1kg, sản phẩm cam kết chất lượng